του Σπύρου Στάλια
Οικονομολόγου PhD
Με βάση Σχέδιο Ανάκαμψης της Ευρώπης, που πρόσφατα εξαγγέλθηκε, μετά την παταγώδη αποτυχία της ποσοτικής χαλάρωσης (QE), καταρτίστηκαν προγράμματα ανάκαμψης για κάθε χώρα της ευρωζώνης. Το «Σχέδιο Ανάκαμψης Ελλάδα 2.0», που ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός, αφορά σε επενδύσεις συνολικού ύψους 57 δισεκατομμυρίων ευρώ, εκ των οποίων 17,8 δισεκατομμύρια ευρώ θα είναι επιδοτήσεις, 12,7 δισεκατομμύρια ευρώ θα είναι δάνεια, όλα αυτά προς το Ελληνικό Κράτος, και τα υπόλοιπα 26,5 δισεκατομμύρια ευρώ, θα προέλθουν από δανεισμό του ιδιωτικού τομέα, ως αποτέλεσμα της επενδυτικής πρωτοβουλίας του κράτους.
Το σύνολο των επενδυτικών κεφαλαίων συνιστά καθαρό δανεισμό για την ελληνική οικονομία και την ελληνική κοινωνία. Ο μεν δανεισμός του κράτους θα αποπληρωθεί, όποτε ορισθεί, από την φορολογία των Ελλήνων εργαζομένων, οι δε λεγόμενες «επιδοτήσεις» θα αποπληρωθούν και πάλι από τους εργαζομένους έως το 2058, αφού προβλέπεται να αυξηθεί κατά 2% του ΑΕΠ, η συνεισφορά της Ελλάδος στον κοινοτικό προϋπολογισμό γι’ αυτό τον σκοπό. Τα δάνεια του ιδιωτικού τομέα θα αποπληρωθούν αν οι επενδύσεις πραγματοποιηθούν και αν τα κέρδη μετά τους φόρους είναι επαρκή γι’ αυτό τον σκοπό.
Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού σχεδίου ανάκαμψης, θα υλοποιηθούν επενδυτικές πρωτοβουλίες του ιδιωτικού τομέα με την συνεπικουρία του κράτους, ενώ το κράτος θα μείνει απ’ έξω από αυτή την επενδυτική ορμή, αφού δεν γνωρίζει να επενδύει (Επιτροπή Πισσαρίδη), και στην διάρκεια αυτού του προγράμματος θα πρέπει να διατηρεί τον προϋπολογισμό του ισοσκελισμένο (τουλάχιστον μετά την λήξη της επιδημίας του κορωνοϊού).
Συνεπώς τα δάνεια και οι «επιδοτήσεις» του σχεδίου ανάπτυξης στο κράτος θα δοθούν για τη χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα σε όλη την ζώνη του ευρώ, που επιθυμεί να επενδύσει στους τομείς εκείνους που η Γραφειοκρατία των Βρυξελλών, η ΕΚΤ και οι Τράπεζες έχουν υποδείξει, διερμηνεύοντας την θέληση του ιδιωτικού τομέα.
Με άλλα λόγια εμείς θα φορολογηθούμε για να χρηματοδοτήσουμε τις ιδιωτικές επενδύσεις, οι επιχειρήσεις θα αποκομίσουν τα κέρδη τους αν και εφ’ όσον, οι Τράπεζες θα πάρουν το μερτικό τους ούτως ή άλλως, και σε μας θα απομείνει το χρέος, που ταυτόχρονα θα πρέπει να αγοράσουμε ό,τι παραχθεί από τις επενδύσεις αυτές. Μηχανιστικό σχέδιο, προχωρημένο και αισιόδοξο, στέκεται, θα πετύχει;
Εδώ εγείρεται το θέμα, ποιοι όροι πρέπει να ικανοποιηθούν για να πραγματοποιηθούν επενδύσεις στην ευρωζώνη και στην Ελλάδα υπό το καθεστώς του ευρώ.
Το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα
Εδώ το θέμα θέλει επιμελημένη ανάλυση. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε μία επιχείρηση που απασχολεί ένα αριθμό εργατών. Επειδή η επιχείρηση έχει ορισμένα προβλήματα, πείθει τους εργάτες της να εργασθούν με χαμηλότερο μισθό, και έτσι μειώνεται το κόστος παραγωγής. Κατά συνέπεια με χαμηλότερο εργατικό κόστος, χωρίς απώλεια πωλήσεων, η επιχείρηση αυξάνει τα κέρδη της και όχι μόνον αυτό, αλλά προσλαμβάνει και περισσότερους εργαζομένους μελλοντικά.
Ας γενικεύσουμε την παραπάνω εικόνα προσεκτικά. Αν υποθέσουμε ότι έχουμε γενική ύφεση και ανεργία όπως τώρα. Αν μειώσουμε λοιπόν τους εργατικούς μισθούς σε όλους τους κλάδους της οικονομίας, τότε οι επιχειρήσεις θα απορροφήσουν μακροχρονίως όλη την ανεργία, με άλλα λόγια θα γίνουν επενδύσεις, άρα θα εξέλθουμε από την ανεργία και την ύφεση. Γιατί; Μα γιατί μειώθηκε το εργατικό κόστος. Μειουμένου του εργατικού κόστους, αυξάνονται τα κέρδη των επιχειρήσεων, αυξάνεται η απασχόληση και η ύφεση θα γίνει ανάμνηση.
Αυτή είναι το κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα, η κυρίαρχη θεωρία και η κυρίαρχη πρακτική για την εξάλειψη της ύφεσης στην ευρωζώνη και στην Ελλάδα. Βάση της ανάπτυξης είναι οι χαμηλοί μισθοί και οι «εύκαμπτοι όροι απασχόλησης», το Ιερό Δόγμα του Νεοφιλελευθερισμού. Άλλωστε τα Μνημόνια αυτό ακριβώς περιέγραφαν.
Είναι σωστό αυτό; Ότι ισχύει για μια επιχείρηση μπορεί να ισχύει για το σύνολο της οικονομίας;
Όταν ξέσπασε η κρίση του 1929, το Υπουργείο Οικονομικών της Μεγάλης Βρετανίας, με υπουργό έναν από τους μετέπειτα Πατέρες της Νίκης κατά του Ναζισμού τον Τσώρτσιλ, εισηγήθηκε την γενική μείωση των μισθών για την μείωση της ανεργίας. Κόντεψε να διαλυθεί η Βρετανική Αυτοκρατορία πριν την ώρα της. Το ίδιο έκανε και ο Πρόεδρος Χούβερ στην Αμερική. Σύμφωνα με την νεοκλασσική θεωρία έπραξε και αυτός, μείωσε τους εργατικούς μισθούς και βρέθηκε η Αμερική με 25% ανεργία και στα όρια της κοινωνικής της συνοχής. Το ίδιο έγινε σε όλο τον κόσμο και αυτή ήταν και η κυριότερη αιτία που οδηγηθήκαμε στον Β’ΠΠ. Η λιτότητα.
Από την κρίση του 1929 μάθαμε λοιπόν ότι η γενική περικοπή των μισθών δεν οδηγεί στην αύξηση της απασχόλησης και του ΑΕΠ αλλά αντιθέτως στην αύξηση της ανεργίας και στην μείωση του ΑΕΠ. Άλλα το μάθαμε και θεωρητικά το γιατί από τον Κέυνς. Που έγκειται στο σφάλμα σύνθεσης των νεοφιλελευθέρων (ότι ισχύει για μια επιχείρηση ισχύει για το σύνολο της οικονομίας).
Η σχέση Προσφοράς – Ζήτησης και οι μισθοί
Το σφάλμα έγκειται, όπως είπε ο Κέυνς, στο γεγονός ότι οι μισθοί δεν είναι μόνο στοιχείο κόστους (πλευρά προσφοράς), όπως οι νεοφιλελεύθεροι του ευρώ σήμερα ισχυρίζονται, αλλά και στοιχείο εισοδήματος για τους εργαζόμενους (πλευρά ζήτησης). Αυτό το δεύτερο χαρακτηριστικό των μισθών ο κύριος Πισσαρίδης και η παρέα του το αγνοούν, όπως η κυβέρνηση τα κόμματα της Βουλής και το κατεστημένο της ευρωζώνης.
Ας δούμε πάλι το σκεπτικό των νεοφιλελεύθερων. Αν όλες οι επιχειρήσεις μειώσουν τους μισθούς όλο το εργατικό κόστος θα μειωθεί, άρα θα αυξηθούν τα κέρδη και οι επιχειρήσεις σταθερά θα προσλαμβάνουν πιο πολλούς εργαζόμενους αυξάνοντας την παραγωγή που θα γεννήσει περισσότερα κέρδη κοκ.
Αλλά η διπλή φύση των μισθών, σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι θα έχουν λιγότερο εισόδημα και άρα θα καταναλώσουν λιγότερο και συνεπώς το μεγαλύτερο μέρος του ΑΕΠ, η κατανάλωση, που είναι γύρω στο 65% παγκοσμίως, θα μειωθεί. Καθώς οι εργαζόμενοι θα μειώνουν την κατανάλωσή τους τα ράφια των καταστημάτων θα γεμίσουν με απούλητα εμπορεύματα (υπερπαραγωγή), με συνέπεια η παραγωγή να μειωθεί ακόμα πιο πολύ και η ανεργία να αυξηθεί και η ύφεση να βαθύνει. Ήτοι, η προσφορά και η ζήτηση αλληλοκαθορίζονται, δεν είναι ανεξάρτητες η μία από την άλλη όπως υποδεικνύει το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα.
Συνεπώς η ύφεση και η ανεργία υφίστανται επειδή οι εταιρείες δημόσιες και ιδιωτικές δεν παράγουν, επειδή δεν μπορούν να πουλήσουν τα προϊόντα τους και τις υπηρεσίες τους. Το πρόβλημα έγκειται σε σφάλμα στην αγοράς της παραγωγής παρά στην επονομαζόμενη αγορά εργασίας, που δεν υφίσταται, είναι μύθος, αφού η ενεργός ζήτηση καθορίζει τον όγκο της απασχόλησης και όχι οι μισθοί. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στις διαπραγματεύσεις γύρω από το ύψος των μισθών, τις ώρες εργασίας, τις μέρες εργασίας, τις άδειες, στις γονικές παροχές, την εργατική νομοθεσία. Οι άνθρωποι είναι άνεργοι γιατί δεν υπάρχουν αρκετές δουλειές να απασχοληθούν και όχι γιατί ανήκουν σε εργατικά συνδικάτα ή ζητάνε υπέρογκους μισθούς, ούτε καν αξιοπρεπείς δεν ζητούν σήμερα.
Πρέπει να διορθωθεί λοιπόν η αγορά της παραγωγής. Στην κρίση βρισκόμαστε επειδή δεν υπάρχει επαρκής δαπάνη για να αγοραστεί ότι μπορεί να παραχθεί, συμπεριλαμβανομένου και του ανενεργού εργατικού δυναμικού. Κατά συνέπεια μόνο οι αυξημένες δαπάνες θα επιλύσουν το πρόβλημα της ύφεσης και της ανεργίας.
Ο ιδιωτικός τομέας αυτό δεν μπορεί να το αναλάβει μακροχρονίως, αντικειμενικά δεν μπορεί και δεν θέλει. Σκοπός του ιδιωτικού τομέα είναι το κέρδος. Το σχέδιο ανάκαμψης όμως προβλέπει ότι ο ιδιωτικός τομέας θα είναι σε διαρκή ελλείμματα για να χρηματοδοτεί τα πλεονάσματα του κράτους και να αποπληρώνει του δικό του δανεισμό. Αυτό είναι θνησιγενές εν τη γενέσει του. Τελεία και παύλα.
Δεδομένων αυτών, το κράτος θα πρέπει να αναλάβει τις επενδυτικές δαπάνες, δημιουργώντας παραγωγή και θέσεις εργασίας, αδιαφορώντας παντελώς για ελλείμματα ή πλεονάσματα στον προϋπολογισμό. Αυτές είναι έννοιες άνευ σημασίας. Ο ιδιωτικός τομέας τότε θα ακολουθήσει. Η μείωση των μισθών και η δημιουργία εργατικού μεσαίωνα δεν συνιστούν αποτελεσματικές μακροοικονομικές πολιτικές. Μάλλον χειροτερεύουν την ύφεση και την ανεργία. Πιο απλά δεν γίνεται.
Η αποτυχία του προγράμματος
Με βάση τις σκέψεις αυτές, το πρόγραμμα της κυβέρνησης και το πανευρωπαϊκό πρόγραμμα ανάκαμψης, θα αποτύχουν οικτρά, όπως απέτυχε η ποσοτική χαλάρωση, σε παγκόσμιο επίπεδο και πιο θεαματικά στην ευρωζώνη, όσο και να καταστρέψουν τους μισθούς και κάνοντας σκουπίδι το εργατικό δίκαιο.
Αλλά ασχέτως της αποτυχίας κερδισμένοι θα είναι οι Τραπεζίτες δεδομένων των όρων χρηματοδότησης των σχεδίων ανάκαμψης. Πέρα και πάνω από όλα, ευρωζώνη δεν σημαίνει Ευρωπαϊκοί Λαοί και άλλα τέτοια χαριτωμένα, αλλά σκληρό ευρώ και κερδισμένοι τραπεζίτες και τα τσιράκια τους οι πολιτικοί.
Διδακτική θα ήταν μια ματιά στο τι γίνεται στην μεγάλη χώρα πέραν του Ατλαντικού. Εξαγγέλλονται προγράμματα μαμούθ, ενώ η εργατοώρα του κατώτερου εργάτη είναι 20 δολάρια, λέγοντας σε μας τους Ευρωπαίους ότι οι πόροι είναι σπάνιοι όχι το χρήμα.
Ζούμε σε εφιαλτικές μέρες πλήρους αγνωσίας και εξ αυτού κοινωνικής απάθειας και αναλγησίας.
Αφήστε ένα σχόλιο