Ο Άγγελος της Ιστορίας ως Σύμβολο Αντίστασης

Σημείωμα της Μεταφράστριας:
Μόλις διάβασα τον τίτλο και τις πρώτες γραμμές του παρόντος άρθρου, έμεινα άφωνη! Το κείμενο του Μπένγιαμιν για τον Άγγελο της Ιστορίας και ο Πίνακας του Κλέε με είχαν κι εμένα σαγηνεύσει, κατακτήσει και απασχολήσει για αρκετό καιρό στο παρελθόν.

Ο συγκεκριμένος Πίνακας κρεμόταν μάλιστα στο γραφείο μου για κάποια χρόνια. Στη μνήμη μου ήρθαν συναισθήματα οργής και απελπισίας, που προοπτικά, προφανώς καταλάγιασαν και επανήλθε αισιοδοξία, αφού ο Άγγελος της Ιστορίας δεν κρέμεται πια στους τοίχους του σπιτιού μου. Πότε όμως ήταν αυτό; Πότε μαγεύτηκα έτσι από τον Άγγελο της Ιστορίας; Ψάχνοντας -επί αρκετή ώρα- το αρχείο των προσωπικών μου σημειώσεων, το βρήκα. Πριν από ακριβώς 10 χρόνια! Το καλοκαίρι του 2015. Αμέσως μετά το πραξικόπημα του Δημοψηφίσματος και την προδοσία του ελληνικού λαού. Χτες, 30 Ιουνίου 2025, συμπληρώθηκαν 10 χρόνια από το Γενναίο ΟΧΙ που ανατράπηκε «πριν αλέκτωρ λαλήσει» από τους δωσίλογους. Χθες, 30 Ιουνίου 2025, δημοσιεύτηκε και διάβασα αυτό το άρθρο. Τι σου είναι κάποιες φορές αυτές οι συμπτώσεις…

Φυσικά δεν μπορούσα να αντισταθώ και να μην το μεταφράσω. Δεν ξέρω αν συμμερίζομαι την αισιοδοξία του Έσκομπαρ, ή σωστότερα τους όρους στους οποίους τη βασίζει… Όμως η φιλοσοφική ματιά του Μπένγιαμιν στην Ιστορία, ο Έλιοτ και ο Πίνακας του Κλέε αξίζουν κάθε κόπο και της μετάφρασης και της δικής σας ανάγνωσης.

Τέλος, εγώ θα παράφραζα λίγο την τελευταία πρόταση του άρθρου: Καθώς κοιτάζουμε τα σωρευμένα συντρίμμια, η Αντίσταση είναι στο χέρι μας – αν θέλουμε να προστατευτούμε από την ύστατη θύελλα.

 

του Pepe Escobar*
μετάφραση Φλώρα Παπαδέδε

Strategic-Culture.su, 30/06/2025

Ο αδυσώπητος πόλεμος θα είναι μακρύς και αιματηρός. Ωστόσο, ο Άγγελος της Ιστορίας φαίνεται πως βρίσκει νέες δυνάμεις.

Είναι ένα από τα πιο μαγευτικά αποσπάσματα στην ιστορία της γνώσης. Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν[1] – Εβραίος, τραγική φιγούρα, μοναχική ιδιοφυΐα – στην 9η από τις Θέσεις του για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας[2], αναλύει έναν πίνακα που στοιχειώνει, τον Angelus Novus του Πάουλ Κλέε[3] και εξηγεί παραστατικά στις επόμενες γενιές το δράμα που αντιμετωπίζει ο Άγγελος της Ιστορίας[4]:

«Το πρόσωπό του είναι στραμμένο στο παρελθόν. Όπου εμείς αντιλαμβανόμαστε μια αλυσίδα γεγονότων: αυτός βλέπει μια μοναδική καταστροφή που σωρεύει αδιάκοπα ερείπια και τα πετά μπροστά στα πόδια του. Θα ήθελε να μείνει για μια στιγμή, να ξυπνήσει τους νεκρούς και να στήσει ξανά τα χαλάσματα. Όμως μια θύελλα σηκώνεται από τον Παράδεισο αδράχνοντας τις φτερούγες του και είναι τόσο δυνατή που δεν μπορεί πια ο άγγελος να τις κλείσει.  Η θύελλα τον ωθεί ακαταμάχητα προς το μέλλον, στο οποίο έχει γυρίσει την πλάτη του, ενώ μπροστά του, ο σωρός από τα ερείπια φθάνει πια στον ουρανό. Αυτό που εμείς αποκαλούμε πρόοδο, είναι αυτή η θύελλα.»

Ήρθε η ώρα να υπερβούμε αυτό που μπορεί να ερμηνευτεί -με όρους Αποκάλυψης- ως μια Χριστιανική αλληγορία μεταξύ θεϊκότητας και βίαιης ανταπόδοσης. Όπως περιέγραψε λεπτομερώς ο Alastair Crooke, το 2010, στο εκπληκτικά διορατικό βιβλίο του, «Αντίσταση: Η Ουσία της Ισλαμικής Επανάστασης», ήταν η ανάγκη να χαλιναγωγηθεί η μανία της «θεϊκά εμπνευσμένης» βίας που οδήγησε τον Χομπς[5] να συλλάβει τον Λεβιάθαν, όπου και απαιτούσε ένα κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ του ατόμου και μιας αναγκαστικά ισχυρής, αδυσώπητης διακυβέρνησης.

Επιπλέον, ήταν η Χομπσιανή εκδοχή ενός κοινωνικού συμβολαίου που έθεσε τη βάση για να ισχυριστεί ο Τζον Λοκ[6] την ύπαρξη μιας αμφίβολης «φυσικής καλοσύνης» της ανθρωπότητας, μαζί με μια – πολύ ιδιωτική – «επιδίωξη της ευτυχίας» και της γενικής ευημερίας, που συνδυάζονταν μεταξύ τους μια χαρά μέσω του έργου ενός αόρατου χεριού.

Αυτή η πλάνη/παραμύθι διαμόρφωσε τη Δυτική σκέψη για τα επόμενα 300 χρόνια.

Τώρα βρισκόμαστε σε ένα εντελώς διαφορετικό παιχνίδι. Ήμασταν αιχμάλωτοι του Χομπς και του Λοκ για πάρα πολύ καιρό: σε ένα τόσο σαγηνευτικό χορό νομιμότητας γύρω από τον οποίο τα δυτικά έθνη-κράτη συσπειρώθηκαν για να προστατευτούν, να νομιμοποιήσουν τον εαυτό τους και τη λεηλασία του υπόλοιπου κόσμου.

Τον τελευταίο καιρό, το σύγχρονο φάντασμα της «θεϊκής βίας» πουλήθηκε σε όλους -από την Αφρική μέχρι την Ασία- ως ένοπλη ισλαμική αντίσταση. Αλλά τώρα και αυτή η μάσκα έχει πέσει. Η «νέα» Συρία δείχνει σε όλους πώς η Αλ Κάιντα είμαστε εμείς – και πάντα είμασταν.

Καταφύγιο από την – Ύστατη – Θύελλα

Ήρθε επίσης η ώρα να επανεκτιμήσουμε τη δεινή θέση του Αγγέλου της Ιστορίας. Όχι, δεν τον έχει καθηλώσει η «θεϊκή» οργή. Είναι στην πραγματικότητα εντελώς ανθρωπογενής. Εν τω μεταξύ, αυτό που συνεχίζει να τον ωθεί προς τα εμπρός – ακόμα και όταν ρίχνει το βλέμμα του στο παρελθόν («το κρυφοκοίταγμα προς τα πίσω, πάνω από τον ώμο, προς τον πρωτόγονο τρόμο», στην εντυπωσιακή εικόνα που μας δίνει ο T. S. Eliot[7]), είναι ο άνεμος της κοσμικής, δαρβινικής, τεχνολογικής «προόδου». Περισσότερο δηλαδή μια μοναδική, ενιαία καταστροφή, παρά μια αλυσίδα ιστορικών γεγονότων.

Ναι, συνεχίζει να συλλογίζεται την τραγωδία. Θέλει απεγνωσμένα να αφυπνίσει την ανθρωπότητα για το μέγεθος της καταστροφής. Αλλά τώρα η ορμή της τεχνολογικής «προόδου», πασπαλισμένη με Τεχνητή Νοημοσύνη, αναπόφευκτα τον παρασέρνει μακριά.

Ο Παγκόσμιος Νότος φαίνεται τώρα να έχει ξεκάθαρη και σε βάθος άποψη για τα νέα περιγράμματα της καταστροφής που εναποτίθενται στα πόδια του Αγγέλου της Ιστορίας.

Έχουν πλήρως ταυτοποιηθεί οι δύο κορυφαίοι, σύγχρονοι πράκτορες της καταστροφής: μια ψυχοπαθολογική, γενοκτονική κουλτούρα θανάτου που αποτελείται από στοιχεία μιας αυτοανακηρυγμένης επίλεκτης φυλής και οι μετα-ιστορικές ελίτ μιας συρρικνούμενης αυτοκρατορίας. Ένας θανατηφόρος εναγκαλισμός – χειρότερος από ποτέ.

Κι όμως, τώρα συνάντησαν ένα ακλόνητο σύμβολο Αντίστασης. Και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Προς έκπληξη και του ίδιου του Αγγέλου της Ιστορίας.

Ο Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν, Αγιατολλάχ Χαμενεΐ, τα είπε όλα σε λίγες φράσεις:

«Το βασικό σημείο που θέλω να τονίσω στην ομιλία μου είναι ότι σε ένα από τα σχόλιά του, ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών δήλωσε ότι το Ιράν πρέπει να παραδοθεί. Να παραδοθούμε! Το ζήτημα πλέον δεν αφορά τον εμπλουτισμό του ουρανίου ή την πυρηνική βιομηχανία. Πρόκειται για την παράδοση του Ιράν.»

Αυτή είναι η φωνή ενός αρχαίου κράτους-πολιτισμού – σε αντίθεση με την μεταμοντέρνα, ανεξέλεγκτη βαρβαρότητα: «Ο πολιτιστικός και πολιτισμικός μας πλούτος είναι εκατό φορές μεγαλύτερος από αυτόν των ΗΠΑ και άλλων παρόμοιων χωρών (…) Το ιρανικό έθνος είναι γενναίο και θα παραμείνει γενναίο».

Μια παράλογη και σίγουρα όχι «θεϊκή» θύελλα, στοχεύει τώρα να παραλύσει ολοκληρωτικά τον Άγγελο της Ιστορίας – με εντυπωμένη στο αφήγημά της, την ανανεωμένη αλλά εξίσου άθλια έννοια του «τέλους της Ιστορίας» κι εφαρμοσμένη στον περιγραφόμενο χώρο της Δυτικής Ασίας.

Και αυτό μας φέρνει στο πώς η Αντίσταση θα πρέπει να καταπιαστεί σοβαρά με τις βασικές  λεπτομέρειες, όπως τις πρακτικές πτυχές της αποτροπής και της άμυνας, ώστε ο Άγγελος της Ιστορίας να μπορέσει να επανεφεύρει τον εαυτό του.

Πάμε γρήγορα στις Ένοπλες Δυνάμεις της Υεμένης – αυτό το προπύργιο της εντιμότητας, μια στρατιωτική οργάνωση που καθοδηγείται από πνευματική δύναμη: «Η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός των ΗΠΑ και της σιωνιστικής οντότητας με το Ιράν υπογραμμίζει ότι η στρατιωτική δύναμη είναι η μόνη γλώσσα που καταλαβαίνουν».

Προσθέστε σε αυτό, το πρώτο μάθημα από τον 12ήμερο πόλεμο: όποιος ελέγχει τους ουρανούς, τελικά θα ελέγξει και τη γη.

Η ηγεσία του Ιράν, ως ο μοχλός της Αντίστασης, πρέπει να πάρει κάποιες σοβαρές αποφάσεις. Η πιο σημαντική, στο ζήτημα της «γλώσσας» όπως εκφράζεται από τους Χούθι, είναι να εμπιστευτεί τη Ρωσία για να τη βοηθήσει να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο, πολυεπίπεδο σύστημα επίθεσης/άμυνας, πλήρως εξοπλισμένο με υλικό, κέντρα μάχης και ελέγχου, σταθμούς ραντάρ μεγάλης εμβέλειας, εξοπλισμό ηλεκτρονικού πολέμου και ισχυρά μαχητικά αεροσκάφη.

Όπως το ξεκαθάρισε ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, πριν από τη συνάντηση της προηγούμενης εβδομάδας μεταξύ του Προέδρου Πούτιν και του Ιρανού Υπ. Εξωτερικών, Αμπάς Αραγχτσί: «Όλα εξαρτώνται από το τι χρειάζεται το Ιράν αυτή τη στιγμή».

Χρειάζονται σοβαρή υποστήριξη. Το Μαζλίς – το Κοινοβούλιο του Ιράν – καθυστέρησε για πάνω από ένα μήνα την επικύρωση της ολοκληρωμένης στρατηγικής εταιρικής σχέσης που υπογράφηκε με τη Ρωσία, αφότου την ενέκρινε η Δούμα στα τέλη Μαΐου. Αυτή περιλαμβάνει πωλήσεις όπλων, στρατιωτική διασύνδεση και βαθιά ανταλλαγή πληροφοριών – ακόμη και αν δεν συνεπάγεται μια πλήρη στρατιωτική συμμαχία.

Ο προηγούμενος Ιρανός πρόεδρος, ο  Εμπραχίμ Ραϊσί, έβλεπε ξεκάθαρα τη Μεγάλη Εικόνα. Προσανατολίστηκε πλήρως στην «Ανατολή» – δηλαδή στην Ευρασιατική ολοκλήρωση. Η τωρινή, αδύναμη προεδρία του Πεζεσκιάν επιχείρησε έναν προσανατολισμό στη «Δύση» – πιστεύοντας αφελώς ότι η Αυτοκρατορία του Χάους θα ασκούσε πράγματι διπλωματία. Τους περίμενε μια βάναυση αφύπνιση.

Ο ανελέητος πόλεμος θα είναι μακρύς και αιματηρός. Αυτή είναι μόνο η αρχή – συμπεριλαμβανομένης της τρέχουσας παύσης. Ωστόσο, ο Άγγελος της Ιστορίας φαίνεται να βρίσκει νέες δυνάμεις. Φαίνεται πως οι προειδοποιήσεις του για την καταστροφή έγιναν τελικά κατανοητές από τη συντριπτική πλειοψηφία του Παγκόσμιου Νότου. Καθώς εξερευνούμε τα σωρευμένα συντρίμμια, η Αντίσταση είναι προ των πυλών – προστατεύοντάς μας από την ύστατη θύελλα.

Διευκρινιστικές υποσημειώσεις της Μεταφράστριας:

[1] Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν (15 Ιουλίου 1892 – 26 Σεπτεμβρίου 1940) ήταν Γερμανός μαρξιστής και κριτικός της λογοτεχνίας, δοκιμιογράφος, μεταφραστής και φιλόσοφος. Συνδέθηκε με τη Σχολή της Φρανκφούρτης για την κριτική θεωρία, επηρεάστηκε επίσης από τα γραπτά του Μπέρτολτ Μπρεχτ, ο οποίος ανέπτυξε την κριτική αισθητική και τον διαλεκτικό υλισμό και του Gerhard (Gershom) Scholem, οπαδού του σιωνισμού που θεμελίωσε τη σύγχρονη, ακαδημαϊκή μελέτη της Καββάλα και του ιουδαϊκού μυστικισμού στο Ισραήλ.
Μετά την προβοκάτσια της πυρκαγιάς στο Ράιχσταγκ (27 Φεβρουαρίου 1933) και τον επακόλουθο διωγμό των Εβραίων, εγκατέλειψε οριστικά το Βερολίνο και τη Γερμανία τον Σεπτέμβριο του 1933.
Το 1938 επισκέφθηκε για τελευταία φορά τον Μπρεχτ, που ζούσε εξόριστος στη Δανία. Στη διάρκεια της εκεί παραμονής του, το ναζιστικό καθεστώς αφαίρεσε από τους Γερμανοεβραίους τη γερμανική τους υπηκοότητα. Άπατρις πλέον, ο Μπένγιαμιν συνελήφθη από τη γαλλική κυβέρνηση και φυλακίστηκε για τρεις μήνες σε στρατόπεδο συγκέντρωσης κοντά στο Νεβέρ, στην κεντρική Βουργουνδία.
Επιστρέφοντας στο Παρίσι τον Ιανουάριο του 1940, συνέταξε το “Über den Begriff der Geschichte” (“Για την Έννοια της Ιστορίας”), που αργότερα δημοσιεύτηκε ως “Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας”. Στις 13 Ιουνίου 1940, ο Μπένγιαμιν και η αδερφή του διέφυγαν από το Παρίσι για τη Λούρδη, μόλις μια μέρα πριν οι Γερμανοί εισέλθουν στην πρωτεύουσα με διαταγές να τον συλλάβουν στο διαμέρισμά του. Τον Αύγουστο, έλαβε ταξιδιωτική βίζα για τις ΗΠΑ. Ξεφεύγοντας από την Γκεστάπο, ο Μπένγιαμιν σχεδίαζε να ταξιδέψει στις ΗΠΑ μέσω της ουδέτερης Πορτογαλίας, στην οποία σχεδίαζε να φτάσει μέσω της Φρανκικής Ισπανίας, η οποία υποτίθεται πως ήταν ουδέτερη χώρα.
Τα ιστορικά στοιχεία δείχνουν ότι διέσχισε με ασφάλεια τα γαλλο-ισπανικά σύνορα και έφτασε στην παράκτια πόλη Πορτμπού, στην Καταλονία, στις 25 Σεπτεμβρίου 1940. Η ισπανική αστυνομία τους είπε ότι θα απελαύνονταν πίσω στη Γαλλία την επόμενη μέρα. Για να μην πέσει στα χέρια των Ναζί, ο Μπένγιαμιν αυτοκτόνησε με υπερβολική δόση χαπιών μορφίνης το ίδιο βράδυ.
Στους υπόλοιπους της ομάδας του επετράπη η διέλευση την επόμενη μέρα (ίσως επειδή η αυτοκτονία του Μπέντζαμιν σόκαρε τους Ισπανούς αξιωματούχους) και έφτασαν με ασφάλεια στη Λισαβόνα στις 30 Σεπτεμβρίου. Η Χάνα Άρεντ, η οποία διέσχισε τα γαλλο-ισπανικά σύνορα στο Πορτμπού λίγους μήνες αργότερα, παρέδωσε το χειρόγραφο των Θέσεων για την Ιστορία στον Τέοντορ Αντόρνο. Ένα άλλο ολοκληρωμένο χειρόγραφο, το οποίο ο Μπένγιαμιν είχε στη βαλίτσα του, εξαφανίστηκε μετά τον θάνατό του και δεν βρέθηκε ποτέ.

[2] Οι “Θέσεις για τη φιλοσοφία της ιστορίας” είναι ένα σημαντικό έργο του Βάλτερ Μπένγιαμιν, που γράφτηκε το 1940, λίγο πριν το θάνατό του. Στο έργο αυτό, ο Μπένγιαμιν αναπτύσσει μια κριτική θεώρηση της ιστορίας, αντιπαραθέτοντας την παραδοσιακή, γραμμική και προοδευτική αντίληψή της με μια διαλεκτική προσέγγιση, που δίνει έμφαση στο “χρόνο του τώρα” (Jetztzeit) και στην επαναστατική δυνατότητα που περιέχεται σε αυτόν. Κάποιες από τις κεντρικές ιδέες στις «Θέσεις» είναι:
Κριτική της γραμμικής ιστορίας: Ο Μπένγιαμιν απορρίπτει την ιδέα ότι η ιστορία είναι μια ομαλή, προοδευτική πορεία προς το μέλλον. Αντίθετα, θεωρεί ότι η ιστορία είναι γεμάτη από καταστροφές και συγκρούσεις και ότι η κυρίαρχη τάξη χρησιμοποιεί την ιστορική αφήγηση για να νομιμοποιήσει την εξουσία της.
Η ιστορική γνώση ως μάχη: Ο Μπένγιαμιν θεωρεί ότι η ιστορική γνώση δεν είναι ουδέτερη, αλλά μια μάχη ανάμεσα σε διαφορετικές οπτικές γωνίες. Η ιστορία πρέπει να μελετηθεί από την οπτική γωνία των καταπιεσμένων και όχι από την οπτική γωνία των νικητών.
Η σημασία της μνήμης: Η μνήμη έχει κεντρικό ρόλο στη φιλοσοφία της ιστορίας του Μπένγιαμιν. Η ανάκληση του παρελθόντος δεν είναι απλή αναπαράσταση, αλλά μια ενεργητική διαδικασία που μπορεί να επηρεάσει το παρόν και το μέλλον.
Το πλήρες κείμενο των “Θέσεων για τη φιλοσοφία της ιστορίας” στα ελληνικά και σε συμπαθητική μετάφραση μπορεί να βρεθεί εδώ. Πολύ καλή αγγλική μετάφραση εδώ.

[3] Ο Πάουλ Κλέε (Paul Klee, 1879 – 1940) ήταν Γερμανο-Ελβετός ζωγράφος. Το έργο του είχε σημαντική συμβολή στη διαμόρφωση των περισσοτέρων καλλιτεχνικών τάσεων της μοντέρνας τέχνης, ενώ υπήρξε και δάσκαλος στη σχολή Μπαουχάους (Bauhaus), όπου παρέμεινε για περίπου δέκα χρόνια και την εγκατέλειψε το 1930, έπειτα από πρόταση της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Ντύσελντορφ. Με την άνοδο του ναζισμού, ο Κλέε έχασε την θέση του στην Ακαδημία, καθώς κρίθηκε ικανός για μελλοντική δράση ενάντια στα συμφέροντα του εθνικοσοσιαλιστικού κράτους, εξαιτίας του πολιτικού του παρελθόντος (ο Κλέε είχε ενταχθεί στην επαναστατική επιτροπή δράσης κατά τη διάρκεια της βραχύβιας κομμουνιστικής κυβέρνησης στο Μόναχο το 1918-1919). Το 1933 εγκατέλειψε τη Γερμανία κι εγκαταστάθηκε στη Βέρνη όπου συνέχισε να ζωγραφίζει. Ένα από τα σημαντικότερα έργα του το 1933 είναι μία αυτοπροσωπογραφία του με τίτλο Von der Liste gestrichten (Διαγράφεται από τη Λίστα).
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του υπήρξε πολύ παραγωγικός ολοκληρώνοντας περίπου 2.000 έργα μέχρι τον θάνατό του, τον Ιούνιο του 1940. Ένα από τα σημαντικότερα έργα της περιόδου αυτής αποτέλεσε ο πίνακας με τίτλο ‘Η επανάσταση των υδραγωγείων’, που έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό έργο και συμβολή του Κλέε στον αγώνα κατά του φασισμού. Ο Κλέε φιλοτέχνησε τον πίνακα αυτό το 1937, την ίδια χρονιά που διοργανώθηκε από το ναζιστικό καθεστώς η έκθεση “Παρακμιακής Τέχνης”, η οποία περιλάμβανε 17 έργα του.

[4] Το πλήρες κείμενο της 9^ης Θέσης είναι το ακόλουθο:
Για πέταγμα η φτερούγα μου ανοιχτή
Μα πίσω θέλω να γυρίσω
Γιατί αν μείνω ως το θνητό το τέλος
Πολύ λίγη τύχη θα έχω.
Gerhard Scholem, Χαιρετισμός του Αγγέλου*
Υπάρχει ένας πίνακας του Klee με το όνομα Angelus Novus. Απεικονίζεται εκεί ένας άγγελος που φαίνεται έτοιμος να απομακρυνθεί από κάτι όπου το βλέμμα του μένει προσηλωμένο. Τα μάτια του είναι διάπλατα ανοιχτά, το στόμα του ανοιχτό και οι φτερούγες του τεντωμένες. Έτσι ακριβώς πρέπει να είναι και ο Άγγελος της Ιστορίας. Το πρόσωπό του είναι στραμμένο στο παρελθόν. Όπου εμείς αντιλαμβανόμαστε μια αλυσίδα γεγονότων, αυτός βλέπει μια μοναδική καταστροφή που σωρεύει αδιάκοπα ερείπια και τα πετά μπροστά στα πόδια του. Θα ήθελε να μείνει για μια στιγμή**, να ξυπνήσει τους νεκρούς και να στήσει ξανά τα χαλάσματα. Όμως μια θύελλα σηκώνεται από τον Παράδεισο αδράχνοντας τις φτερούγες του και είναι τόσο δυνατή που δεν μπορεί πια ο άγγελος να τις κλείσει. Η θύελλα τον ωθεί ακαταμάχητα προς το μέλλον, στο οποίο έχει γυρίσει την πλάτη του, ενώ μπροστά του, ο σωρός από τα ερείπια φθάνει πια στον ουρανό. Αυτό που εμείς αποκαλούμε πρόοδο, είναι αυτή η θύελλα.
* Ο Scholem έγραψε αυτό το ποίημα στις 15 Ιουλίου 1920 και το αφιέρωσε στον Βάλτερ Μπένγιαμιν.
Ολόκληρο το ποίημα μπορείτε να το δείτε εδώ.
** Στο πρωτότυπο γερμανικό κείμενο χρησιμοποιείται η λέξη verweilen που συνιστά αναφορά στον στίχο από τον Φάουστ του Γκαίτε, «Verweile doch, du bist so schön!», ο οποίος μεταφράζεται ως «Μείνε μια στιγμή, είσαι τόσο όμορφη!» Είναι η κομβική στιγμή όπου ο Φάουστ, στη συμφωνία του με τον Μεφιστοφελή, δηλώνει πως αν ποτέ βιώσει μια στιγμή τέτοιας ευχαρίστησης και ικανοποίησης που να εύχεται να διαρκέσει για πάντα, θα παραδώσει την ψυχή του. Αυτός ο στίχος ενσαρκώνει τη φαουστική συνδιαλλαγή, που αντιπροσωπεύει τον πειρασμό να προσκολληθεί κανείς σε φευγαλέες στιγμές απόλαυσης ή τελειότητας και τους κινδύνους της αντίστασης στην αλλαγή και την πρόοδο. Στα αγγλικά αποδίδεται ως «to pause for a moment so fair» (να σταματήσει για μια στιγμή τόσο όμορφη/δίκαια).

[5] Στην Παλαιά Διαθήκη, ο Λεβιάθαν ήταν ένα είδος υδρόβιου θηρίου με τεράστια αγριότητα και μεγάλη δύναμη, που έπλασε ο Θεός την 5η ημέρα της δημιουργίας για να υπηρετεί ως άρχοντας του θαλάσσιου βασιλείου.
Με το όνομα αυτό τιτλοφόρησε ο Τόμας Χομπς τον Λεβιάθαν, το σπουδαιότερο σύγγραμμά του, που δημοσιεύτηκε το 1651. Ο Τόμας Χομπς ήταν Άγγλος φιλόσοφος και ένας από τους πρώτους διανοητές-θεμελιωτές του σύγχρονου κράτους και ιδρυτής της πολιτικής φιλοσοφίας.
Στο έργο αυτό υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος δεν έχει αγαθή φύση αλλά είναι εκ φύσεως εγωιστής και ηδονιστής. Ανεξέλεγκτοι οι άνθρωποι και καθοδηγούμενοι από την εσωτερική δυναμική τους, το πιθανότερο είναι πως θα αλληλοκαταστραφούν. Για να διατηρηθεί η κοινωνική ειρήνη, ο Χομπς δημιουργεί τον Λεβιάθαν, το Κράτος που έχει το μονοπώλιο της βίας και της απόλυτης εξουσίας, είτε με τη μορφή της απόλυτης μοναρχίας, είτε αυτή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Μιχάλη Ψύλο: «Ο σημερινός Λεβιάθαν δεν έχει κέντρο. Δεν εκλέγεται από κανέναν, δεν δίνει λογαριασμό σε κανέναν. Ο Λεβιάθαν σήμερα είναι ένας μηχανισμός ο οποίος εμφανίζεται ουδέτερος, αντικειμενικός, αλλά και αναπότρεπτος… Ο σημερινός Λεβιάθαν είναι ένα είδος απρόσωπου μηχανισμού που δεν αφήνει καν τους ανθρώπους να σκεφτούν για το τι είναι σωστό και τι λάθος, για το τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται. Τα πράγματα γίνονται, γιατί έτσι είναι!» (Ναυτεμπορική, 14/06/2023).

[6] Ο Τζον Λοκ (John Lock, 1632 –1704) ήταν Άγγλος φιλόσοφος και ιατρός, που θεωρείται ένας από τους πλέον σημαίνοντες στοχαστές του Διαφωτισμού και είναι ευρύτερα γνωστός ως ο Πατέρας του Κλασικού Φιλελευθερισμού. Η πολιτική του φιλοσοφία ότι ο λαός έχει το δικαίωμα της αντίστασης επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την Αμερικανική Επανάσταση, το Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών, τη Γαλλική Επανάσταση καθώς και το πρώτο Σύνταγμα της Γαλλίας και με αυτόν τον τρόπο τα Συντάγματα των περισσοτέρων δυτικών κρατών.
Ο Άγγλος φιλόσοφος θεωρούσε ότι οι άνθρωποι στη φυσική τους κατάσταση δεν ήταν επιθετικοί, αλλά κυρίως κοινωνικοί, δημιουργικοί, λογικοί και σώφρονες. «Η ψυχή» έγραφε, «είναι άγραφος πίνακας (tabula rasa). Δέχεται ιδέες και γνώσεις από την εμπειρία.» Ενδιαφέρονταν έτσι να συγκροτήσουν πολιτισμένες κοινωνίες. Γι’ αυτό συνήπταν «κοινωνικό συμβόλαιο» με το κράτος με αμοιβαίους όρους. Αποδέχονταν να περιορίσουν την ελευθερία τους και σε αντάλλαγμα το κράτος έπρεπε να εγγυηθεί για τη διασφάλιση των φυσικών τους δικαιωμάτων: της ζωής, της ελευθερίας, της ιδιοκτησίας. Εάν το κράτος παραβίαζε το «κοινωνικό συμβόλαιο», οι άνθρωποι είχαν δικαίωμα να το λύσουν και να εξεγερθούν. Στο έργο του «Δοκίμια περί διακυβερνήσεως» αναφέρει: «Αν ένας ηγεμόνας χρησιμοποιεί την εξουσία του εναντίον του λαού του, τότε ο λαός έχει το δικαίωμα να τον αντιμετωπίσει με Βία. Ο σωστός τρόπος για να αντιμετωπιστεί η παράνομη βία της εξουσίας είναι η ίδια η Βία.»

[7] Από το ποίημα «The Dry Salvages», το τρίτο ποίημα της συλλογής «Τέσσερα Κουαρτέτα» του T. S. Eliot, που γράφτηκε και δημοσιεύτηκε το 1941 κατά τη διάρκεια των γερμανικών αεροπορικών επιδρομών στη Μεγάλη Βρετανία. Το ποίημα συζητά τη φύση του χρόνου και τη θέση της ανθρωπότητας μέσα στον χρόνο. Η συγκεκριμένη στροφή είναι η ακόλουθη (και ολόκληρο το ποίημα βρίσκεται εδώ):
Είχαμε την εμπειρία αλλά χάσαμε το νόημα,
Και η προσέγγιση στο νόημα αποκαθιστά την εμπειρία
Σε διαφορετική μορφή, πέρα ​​από κάθε νόημα
Που μπορούμε να αποδώσουμε στην ευτυχία. Έχω πει και πριν
Ότι η παρελθούσα εμπειρία που αναβίωσε στο νόημα
Δεν είναι η εμπειρία μόνο μιας ζωής
Αλλά πολλών γενεών – χωρίς να ξεχνάμε
Κάτι που είναι πιθανόν σχεδόν άφατο:
Το βλέμμα πίσω, πίσω από τη βεβαιότητα
Της καταγεγραμμένης ιστορίας, το κρυφοκοίταγμα προς τα πίσω
Πάνω από τον ώμο, προς τον πρωτόγονο τρόμο.

* Ο Πέπε Εσκομπάρ είναι αρθρογράφος στο The Cradle, αρχισυντάκτης των Asia Times και ανεξάρτητος γεωπολιτικός αναλυτής που επικεντρώνεται στην Ευρασία. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ζει και εργάζεται ως ξένος ανταποκριτής στο Λονδίνο, το Παρίσι, το Μιλάνο, το Λος Άντζελες, τη Σιγκαπούρη και την Μπανγκόκ. Είναι συγγραφέας αμέτρητων βιβλίων. Το τελευταίο του είναι το Raging Twenties.

Πηγή: strategic-culture.su