Σημείωση Ξαστεριάς: Μια ενδιαφέρουσα οπτική, από Βρετανό αναλυτή, των αδιεξόδων που οδηγείται το ΝΑΤΟ και οι χώρες της συλλογικής Δύσης στην κλιμακούμενη σύγκρουση που επιδιώκουν με τη Ρωσία, ενώ παράλληλα αναδεικνύει τη λογική που διέπει την ανάπτυξη της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής στην Ευρασία.
Το άρθρο είναι του Alastair Crooke, πρώην Βρετανού διπλωμάτη, ιδρυτή και διευθυντή του Conflicts Forum, ενός οργανισμού με έδρα τη Βηρυτό που υποστηρίζει τον διάλογο μεταξύ του πολιτικού Ισλάμ και της Δύσης. Σημειολογικό ενδιαφέρον έχει και το απόσπασμα γνωστού ποιήματος του Κ. Καβάφη που παραθέτει στο τέλος του άρθρου του. Δημοσιεύθηκε στο Strategic Culture Foundation και την πρωτότυπη δημοσίευση μπορείτε να τη δείτε εδώ. Η μετάφραση είναι της Φλώρας Παπαδέδε.  

του Alastair Crooke
μετάφραση Φλώρα Παπαδέδε

01/07/2024

Ίσως υπήρξε μια στιγμιαία αφύπνιση στην Ουάσιγκτον αυτή την εβδομάδα καθώς κατανοούσαν το περιεχόμενο του διαβήματος του Σεργκέι Λαβρόφ στον Πρέσβη των ΗΠΑ στη Μόσχα: Η Ρωσία έλεγε στις ΗΠΑ: – «Δεν είμαστε πλέον σε ειρήνη»!

Η Ρωσία, όχι απλώς «δεν βρίσκεται πλέον σε ειρήνη», αλλά θεωρεί τις ΗΠΑ υπεύθυνες για το «κτύπημα με πυρομαχικά διασποράς» σε παραλία της Κριμαίας κατά την εορτή της Πεντηκοστής την περασμένη Κυριακή, που σκότωσε αρκετούς (συμπεριλαμβανομένων παιδιών) και τραυμάτισε πολλούς άλλους. Έτσι, οι ΗΠΑ «έγιναν μέρος» του πολέμου δι’ αντιπροσώπου στην Ουκρανία (οι πύραυλοι ATACM αποτελούσαν αμερικανική προμήθεια, ήταν προγραμματισμένοι από Αμερικανούς ειδικούς και βασίζονταν σε πληροφοριακά δεδομένα των ΗΠΑ), ανέφερε η δήλωση της Ρωσίας· «Σίγουρα θα ακολουθήσουν αντίποινα».

Προφανώς, ένα προειδοποιητικό φως άρχισε κάπου να λάμπει σε αποχρώσεις του κόκκινου. Το Πεντάγωνο κατάλαβε ότι κάτι είχε συμβεί – «Δεν πρέπει να το προσπεράσουμε. Αυτό θα μπορούσε να κλιμακωθεί άσχημα». Ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ (μετά από την παύση συνομιλιών από τον Μάρτιο του 2023) πήρε το τηλέφωνο για να καλέσει τον Ρώσο ομόλογό του: «Οι ΗΠΑ λυπούνται για τους θανάτους αμάχων· οι Ουκρανοί είχαν πλήρη διακριτική ευχέρεια στόχευσης».

Το ρωσικό κοινό, ωστόσο, είναι ξεκάθαρα έξαλλο.

Η διπλωματική αργκό ότι «υπάρχει τώρα μια ενδιάμεση κατάσταση· ούτε πόλεμος και ούτε ειρήνη» δεν είναι παρά το «μικρότερο κακό».

Η Δύση έχει «χάσει» τη Ρωσία σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι γίνεται κατανοητό.

Ο Πρόεδρος Πούτιν – στη δήλωσή του στο Συμβούλιο του Υπουργείου Εξωτερικών την επομένη του ξιφουλκούντος G7 – εξήγησε ακριβώς πώς φτάσαμε σε αυτή την κομβική συγκυρία (της αναπόφευκτης κλιμάκωσης). Ο Πούτιν υπέδειξε ότι η σοβαρότητα της κατάστασης απαιτούσε μια προσφορά «τελευταίας ευκαιρίας» στη Δύση, μια προσφορά για την οποία ο Πούτιν είπε κατηγορηματικά ότι δεν πρόκειται για «Καμία προσωρινή κατάπαυση του πυρός προς το Κίεβο για να προετοιμάσει μια νέα επίθεση. Ούτε πάγωμα της σύγκρουσης – αλλά περισσότερο, αφορά στην τελική ολοκλήρωση του πολέμου».

Είναι ευρέως αντιληπτό ότι ο μόνος αξιόπιστος τρόπος για να τερματιστεί ο πόλεμος στην Ουκρανία θα ήταν μια συμφωνία «ειρήνης» που θα προέκυπτε μέσω διαπραγματεύσεων μεταξύ της Ρωσίας και των Η.Π.Α.

Αυτό, ωστόσο, έχει τις ρίζες του στη γνωστή Αμερικανοκεντρική αντίληψη – «Περιμένοντας την Ουάσιγκτον…».

Ο Λαβρόφ σχολίασε ξεκάθαρα (σε παράφραση) ότι αν κάποιος φαντάζεται ότι «περιμένουμε τον Γκοντό» και «θα το επιδιώξουμε», κάνει λάθος.
Η Μόσχα έχει κάτι πολύ πιο ριζοσπαστικό στο μυαλό της – κάτι που θα συγκλονίσει τη Δύση.

Η Μόσχα (και η Κίνα) δεν κάθονται αναμένοντας απλά τις ιδιοτροπίες της Δύσης, αλλά σχεδιάζουν να αντιστρέψουν πλήρως το πρότυπο της αρχιτεκτονικής για την ασφάλεια: Δηλαδή, τίποτα λιγότερο από το να δημιουργήσουν μια «εναλλακτική»[1] αρχιτεκτονική για τον «αχανή χώρο» της Ευρασίας.

Σκοπός είναι η έξοδος από την υφιστάμενη αντιπαράθεση μηδενικού αθροίσματος μεταξύ των μπλοκ. Δεν επίκειται για νέα αντιπαράθεση. Ωστόσο, η νέα αρχιτεκτονική έχει σκοπό σε κάθε περίπτωση να αναγκάσει τους «εξωτερικούς παράγοντες» να περιορίσουν την ηγεμονία τους σε ολόκληρη την ήπειρο.

Στην ομιλία του στο υπουργείο Εξωτερικών, ο Πούτιν προέβλεψε ρητά την κατάρρευση του ευρωατλαντικού συστήματος ασφαλείας και την ανάδυση μιας νέας αρχιτεκτονικής: «Ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ ξανά ο ίδιος», είπε.

Ο Γιούρι Ουσάκοφ, ο κύριος σύμβουλος Εξωτερικής Πολιτικής του Πούτιν (στο Primakov Readings Forum), διευκρίνισε τον «ανεπαρκή» υπαινιγμό του Πούτιν:
Ο Ουσάκοφ αναφέρεται πως είπε ότι η Ρωσία, ολοένα και περισσότερο, αποκτά την άποψη ότι δεν πρόκειται να υπάρξει μακροπρόθεσμη αναμόρφωση του συστήματος ασφαλείας στην Ευρώπη. Και χωρίς καμία σημαντική αναμόρφωση, δεν θα υπάρξει «τελική ολοκλήρωση» (με τα λόγια του Πούτιν) στη σύγκρουση στην Ουκρανία.

Ο Ουσάκοφ εξήγησε ότι αυτό το ενιαίο και αδιαίρετο σύστημα ασφαλείας στην Ευρασία πρέπει να αντικαταστήσει τα ευρωατλαντικά και ευρωκεντρικά μοντέλα που τώρα υποχωρούν στη λήθη.
«Αυτή η ομιλία [του Πούτιν στο ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών], θα έλεγα, θέτει την κατεύθυνση των περαιτέρω δραστηριοτήτων της χώρας μας στη διεθνή σκηνή, συμπεριλαμβανομένης της οικοδόμησης ενός ενιαίου και αδιαίρετου συστήματος ασφαλείας στην Ευρασία», είπε ο Ουσάκοφ.

Οι κίνδυνοι της υπερβολικής προπαγάνδας ήταν εμφανείς σε ένα προηγούμενο επεισόδιο, όπου ένα μεγάλο κράτος βρέθηκε παγιδευμένο από τη δαιμονοποίηση των αντιπάλων του: η αρχιτεκτονική ασφάλειας της Νότιας Αφρικής για την Αγκόλα και τη Νοτιοδυτική Αφρική (τώρα Ναμίμπια) επίσης είχε καταρρεύσει μέχρι το 1980 – (ήμουν εκεί τότε). Οι Νοτιοαφρικανικές Στρατιωτικές Δυνάμεις εξακολουθούσαν να διατηρούν ένα υπόλειμμα τεράστιας καταστροφικής ικανότητας στα βόρεια της Νότιας Αφρικής, αλλά η χρήση αυτής της δύναμης δεν απέφερε καμία πολιτική λύση ή βελτίωση. Μάλλον, οδήγησε τη Νότια Αφρική στη λήθη (όπως ακριβώς περιέγραψε ο Ουσάκοφ το ευρωατλαντικό μοντέλο σήμερα). Η Πρετόρια ήθελε αλλαγή. Ήταν έτοιμη (κατ’ αρχήν) να κάνει μια συμφωνία με το SWAPO[2], αλλά η προσπάθεια να εφαρμοστεί μια εκεχειρία κατέρρευσε στις αρχές του 1981.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν ότι η νοτιοαφρικανική κυβέρνηση του απαρτχάιντ είχε τόσο πετύχει με την προπαγάνδα της και τη δαιμονοποίηση του SWAPO ως «μαρξιστικής ΚΑΙ τρομοκρατικής» οργάνωσης, που το νοτιοαφρικανικό κοινό αποδοκίμαζε οποιαδήποτε συμφωνία, και επρόκειτο να περάσει άλλη μια δεκαετία (και χρειάστηκε μια γεω- στρατηγική επανάσταση) προτού καταστεί επιτέλους δυνατή μια διευθέτηση.

Σήμερα, οι «Ελίτ» της Ασφάλειας των ΗΠΑ και της ΕΕ ήταν τόσο «επιτυχημένες» με την εξίσου υπερβολική αντιρωσική προπαγάνδα τους, που και αυτοί έχουν παγιδευτεί από αυτήν. Ακόμα κι αν το ήθελαν (που δεν το θέλουν), μια αντικατάσταση της αρχιτεκτονικής ασφαλείας μπορεί απλώς να αποδειχθεί «μη διαπραγματεύσιμη» για τα επόμενα χρόνια.

Έτσι, όπως υπογράμμισε ο Λαβρόφ, οι ευρασιατικές χώρες έχουν συνειδητοποιήσει ότι η ασφάλεια στην ήπειρο πρέπει να οικοδομηθεί εκ των έσω – απαλλαγμένη και μακριά από την αμερικανική επιρροή. Σε αυτήν την σύλληψη, η αρχή του αδιαίρετου της ασφάλειας –μια ποιότητα που δεν εφαρμόζεται στον ευρωατλαντικό σχεδιασμό– μπορεί και πρέπει να γίνει η βασική έννοια γύρω από την οποία μπορεί να οικοδομηθεί η ευρασιατική δομή, διευκρίνισε ο Λαβρόφ.
Εδώ, σε αυτό το «αδιαίρετο», βρίσκεται η πραγματική και όχι η ονομαστική εφαρμογή των διατάξεων του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, συμπεριλαμβανομένης της αρχής της κυριαρχικής ισότητας των εθνών-κρατών.

Οι ευρασιατικές χώρες συνενώνουν τις προσπάθειές τους για να αντιμετωπίσουν από κοινού τις διεκδικήσεις των ΗΠΑ για παγκόσμια ηγεμονία και την παρέμβαση της Δύσης στις υποθέσεις άλλων κρατών, δήλωσε ο Λαβρόφ στο Primakov Readings Forum την προηγούμενη Τετάρτη.

Οι ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες «προσπαθούν να παρέμβουν στις υποθέσεις» της Ευρασίας, μεταφέροντας την υποδομή του ΝΑΤΟ στην Ασία, διεξάγοντας κοινές ασκήσεις και δημιουργώντας νέα σύμφωνα. Ο Λαβρόφ προέβλεψε:
«Αυτός είναι ένας γεωπολιτικός αγώνας. Αυτό ήταν πάντα. Και ίσως διαρκέσει για πολύ – και ίσως να μη δούμε ένα τέλος σε αυτή τη διαδικασία. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι η πορεία προς τον έλεγχο από τον ωκεανό όλων όσων συμβαίνουν παντού – αντικρούεται τώρα από την πορεία προς την ένωση των προσπαθειών μεταξύ των ευρασιατικών χωρών».              

 Η έναρξη των διαβουλεύσεων για μια νέα δομή ασφαλείας δεν υποδηλώνει ακόμη τη δημιουργία μιας στρατιωτικής-πολιτικής συμμαχίας παρόμοιας με το ΝΑΤΟ. «Αρχικά, μπορεί κάλλιστα να υπάρχει με τη μορφή ενός φόρουμ ή ενός μηχανισμού διαβούλευσης των ενδιαφερόμενων χωρών, χωρίς να επιβαρύνεται με υπερβολικές οργανωτικές και θεσμικές υποχρεώσεις», γράφει ο Ιβάν Τιμοφέεφ[3].

Ωστόσο, οι «παράμετροι» αυτού του συστήματος, εξήγησε η Μαρία Ζαχάροβα:
«… όχι μόνο θα εξασφαλίσουν μακροχρόνια ειρήνη, αλλά και θα αποτρέψουν μεγάλες γεωπολιτικές ανατροπές λόγω της κρίσης της παγκοσμιοποίησης, που χτίστηκε σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Θα δημιουργήσουν αξιόπιστες στρατιωτικοπολιτικές εγγυήσεις για την προστασία τόσο της Ρωσικής Ομοσπονδίας όσο και άλλων χωρών της μακροπεριφέρειας από εξωτερικές απειλές, θα δημιουργήσουν έναν χώρο απαλλαγμένο από συγκρούσεις και ευνοϊκό για ανάπτυξη – εξαλείφοντας την αποσταθεροποιητική επιρροή εξωπεριφερειακών παραγόντων στις Ευρασιατικές διαδικασίες. Στο μέλλον, αυτό θα σημαίνει τον περιορισμό της στρατιωτικής παρουσίας εξωτερικών δυνάμεων στην Ευρασία».

Ωστόσο, ο επίτιμος πρόεδρος του Συμβουλίου Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής της Ρωσίας, Σεργκέι Καραγκάνοφ (σε πρόσφατη συνέντευξή του), εισάγει την πιο νηφάλια ανάλυσή του:
«Δυστυχώς, οδεύουμε προς έναν πραγματικό παγκόσμιο πόλεμο, έναν πλήρη πόλεμο. Το βάθρο του συστήματος του παλιού κόσμου ξεφτίζει και θα ξεσπάσουν συγκρούσεις. Είναι απαραίτητο να φράξουμε τον δρόμο που οδηγεί σε έναν τέτοιο πόλεμο… ήδη ζυμώνονται και λαμβάνουν χώρα συγκρούσεις σε όλους τους τομείς».
«Ο ΟΗΕ είναι ένα ετοιμοθάνατο είδος, υπερφορτωμένος με τον δυτικό μηχανισμό και ως εκ τούτου μη αναμορφώσιμος. Λοιπόν, ας παραμείνει. Αλλά πρέπει να οικοδομήσουμε παράλληλες δομές… Νομίζω ότι πρέπει να οικοδομήσουμε παράλληλα συστήματα επεκτείνοντας τους BRICS και το SCO[4], αναπτύσσοντας την αλληλεπίδρασή τους με το ASEAN[5], τον Σύνδεσμο των Αραβικών Κρατών, τον Οργανισμό Αφρικανικής Ενότητας, τη Λατινο-Αμερικάνικη Mercosur, κ.λπ.».
«Γενικά, μας ενδιαφέρει η δημιουργία ενός πολυμερούς συστήματος πυρηνικής αποτροπής στον κόσμο. Έτσι, προσωπικά δεν με ανησυχεί η εμφάνιση νέων πυρηνικών δυνάμεων και η ενίσχυση των παλαιών, απλά επειδή η εμπιστοσύνη στη λογική των ανθρώπων δεν λειτουργεί. Πρέπει να υπάρχει φόβος. Πρέπει να βασιζόμαστε περισσότερο σε μια «πυρηνική αποτροπή που θα εμπνέει φόβο, για να εμπνεύσει όλους να σοβαρευτούν και να συνέλθουν».

Η πτυχή της πυρηνικής πολιτικής είναι ένα περίπλοκο και επίμαχο ζήτημα σήμερα στη Ρωσία. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ένα υπερβολικά περιοριστικό ρωσικό πυρηνικό δόγμα μπορεί να είναι επικίνδυνο, εάν εφησυχάζει υπερβολικά τους αντιπάλους. Δηλαδή, οι αντίπαλοι δεν εντυπωσιάζονται ή αδιαφορούν για το αποτρεπτικό αποτέλεσμα, έτσι ώστε να απορρίπτουν τη δυνατότητα πραγματοποίησής του.
Άλλοι το προτιμούν ως τελευταίο καταφύγιο. Ωστόσο, όλοι συμφωνούν ότι υπάρχουν πολλά στάδια κλιμάκωσης διαθέσιμα σε μια ευρασιατική αρχιτεκτονική ασφάλειας, εκτός από τα πυρηνικά.
Ωστόσο, η ισχύς σε ολόκληρη την ήπειρο για ένα πυρηνικό «κλείδωμα ασφαλείας» απέναντι σε ένα πυρηνικά εξοπλισμένο ΝΑΤΟ είναι προφανής: η Ρωσία, η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν – και τώρα η Βόρεια Κορέα – είναι όλα κράτη με πυρηνικά όπλα, επομένως είναι ενσωματωμένος ένας ορισμένος βαθμός αποτρεπτικού δυναμικού.

Άλλα «βήματα κλιμάκωσης» αναμφίβολα θα βρεθούν στο επίκεντρο των συζητήσεων στη σύνοδο κορυφής των BRICS στο Καζάν τον Οκτώβριο. Γιατί η αρχιτεκτονική ασφάλειας δεν είναι εννοιολογικά απλώς «στρατιωτική». Η ημερήσια διάταξη περιλαμβάνει εμπορικά, οικονομικά και θέματα κυρώσεων.

Η απλή λογική της αναστροφής του στρατιωτικού προτύπου του ΝΑΤΟ, για να παραχθεί ένα «εναλλακτικό» ευρασιατικό σύστημα ασφαλείας, οδηγεί απλά και μόνο με τη δύναμη της λογικής, στον ισχυρισμό ότι εάν το πρότυπο ασφάλειας πρόκειται να αναστραφεί, τότε θα αναστραφεί και η δυτική οικονομική και εμπορική ηγεμονία.

Η αποδολαριοποίηση, φυσικά, είναι ήδη στην ημερήσια διάταξη, με τους απτούς μηχανισμούς να αποκαλύπτονται πιθανότατα τον Οκτώβριο. Αλλά αν η Δύση αισθάνεται τώρα ελεύθερη να επιβάλει κατά βούληση κυρώσεις στην Ευρασία, υπάρχει επίσης η δυνατότητα να επιβάλει η Ευρασία αμοιβαίες κυρώσεις, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη – ή και στις δύο.

Ναι. Έχουμε «χάσει» τη Ρωσία (όχι για πάντα). Και μπορεί να χάσουμε πολλά περισσότερα. Δεν είναι μήπως σαφής πλέον ο σκοπός της επίσκεψης του Προέδρου Πούτιν στη Βόρεια Κορέα και το Βιετνάμ στο πλαίσιο του ευρασιατικού σχεδίου αρχιτεκτονικής ασφάλειας; Είναι μέρος του.

Και για να παραφράσω το περίφημο ποίημα του Κ.Π. Καβάφη[6]:

«… Γιατί ν’ αρχίσει μονομιάς αυτή η ανησυχία

κι η σύγχυσις. (Τα πρόσωπα τι σοβαρά που εγίναν).

… Γιατί ενύχτωσε κι οι Ρώσοι δεν ήλθαν.

Και μερικοί έφθασαν απ’ τα σύνορα,

και είπανε πως Ρώσοι πια δεν υπάρχουν.

Και τώρα τι θα γενούμε χωρίς τους Ρώσους;

Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.»

Σημειώσεις της μεταφράστριας:

[1] ‘Alt’ architecture’ στο κείμενο. Σε συνειρμό με την ALT Architecture (Art, Landscape and Theory architecture) που αποτελεί μια νέα αρχιτεκτονική πρακτική με εστίαση στην Τέχνη, το Τοπίο και τη Θεωρία και συνδυάζει τις μεθόδους εργασίας και το σύνολο των δεξιοτήτων των τριών βασικών θεμάτων, υποδεικνύει τη συνολική αναμόρφωση που θα επιφέρει μια ευρασιατική αρχιτεκτονική ασφαλείας.

[2] SWAPO (South West Africa People’s Organisation): Λαϊκή Οργάνωση της Νοτιο-Δυτικής Αφρικής, το κίνημα εθνικής ανεξαρτησίας της Ναμίμπια από το 1960, που αποτελεί το κυβερνών κόμμα από την ανεξαρτησία της χώρας το 1990 έως σήμερα.

[3] Ιβάν Τιμοφέεφ: Διευθυντής Προγράμματος της Λέσχης Βαλντάι. Γενικός Διευθυντής του Συμβουλίου Διεθνών Υποθέσεων της Ρωσίας.

[4] SCO (Shanghai Cooperation Organisation): Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης. Μέλη: Κίνα, Καζακστάν, Κυργιστάν, Ρωσία, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν, Ινδία, Πακιστάν, Ιράν. Παρατηρητές: Λευκορωσία, Μογγολία.

[5] ASEAN (Association of Southeast Asian Nations): Ένωση των Εθνών της Νοτιο-Ανατολικής Ασίας. Μέλη: Μπρουνέι, Καμπότζη, Ινδονησία, Λάος, Μαλαισία, Μυανμάρ (Βιρμανία), Φιλιππίνες, Σιγκαπούρη, Ταϊλάνδη, Βιετνάμ.

[6] Πρόκειται φυσικά για το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη «Περιμένοντας τους Βαρβάρους».